กล่องลังขวดที่นำกลับมาใช้ใหม่อาจปฏิวัติการฟื้นฟูป่าได้อย่างไร

การฟื้นฟูป่าไม้ทั่วโลกได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน ไม่ว่าจะเป็นกรอบทศวรรษแห่งการฟื้นฟูระบบนิเวศขององค์การสหประชาชาติ (UN Decade on Ecosystem Restoration) หรือมาตรการด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศระดับโลก ความต้องการกล้าไม้คุณภาพสูงเพื่อใช้ในการปลูกฟื้นฟูป่าจึงเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง อย่างไรก็ตาม อุปสรรคสำคัญคือการผลิตกล้าไม้ที่มีสุขภาพดี แข็งแรง และทนทานในระดับล้านต้นด้วยวิธีการที่คุ้มค่าด้านต้นทุน โดยเฉพาะในเขตร้อนซึ่งมีความต้องการเร่งด่วนที่สุด

การศึกษาของ ปรียาภัทร์ ใจกลาง นักวิจัยบัณฑิตศึกษาในโครงการฟื้นฟูป่า มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (FORRU-CMU) ได้ประเมินวิธีการเพาะกล้าโดยใช้ ลังพลาสติกบรรจุแก้วหรือขวดน้ำร่วมกับถุงเพาะกล้าแทนวิธีการดั้งเดิมที่วางถุงเพาะกล้าบนพื้นดิน การเพาะกล้าในถุงเพาะที่จัดเรียงในลังพลาสติกเอื้อต่อกระบวนการ การตัดรากด้วยอากาศ (air root-pruning) โดยรากที่เจริญทะลุออกจากถุงเพาะสัมผัสอากาศและปลายรากแห้งตาย ทำให้เกิดการแตกแขนงของรากภายในถุงเพาะ ส่งผลให้เกิดกระจุกก้อนราก (root ball) ที่แน่นหนาและคงรูปได้ดีเมื่อย้ายลงแปลงปลูก ผลการทดลองพบว่า กล้าไม้ที่เพาะด้วยวิธีการดังกล่าวพัฒนาระบบรากที่สมบูรณ์กว่า และมีการเจริญเติบโตเหนือดินและการขยายทรงพุ่มที่ดีกว่าหลังปลูกลงแปลง โดยอัตราการรอดตายในปีแรกหลังปลูกของกล้าไม้ที่เพาะด้วยวิธีลังพลาสติกอยู่ที่ 7.3% ในขณะที่กล้าไม้ที่เพาะด้วยวิธีดั้งเดิมมีอัตราตายถึง 14.0% นอกจากนี้ยังพบว่า วิธีการจัดวางถุงเพาะในลังพลาสติก ทั้งที่วางบนพื้นดิน (COG) และยกบนโต๊ะตะแกรง (COB) ให้ผลลัพธ์ที่ใกล้เคียงกัน แต่การวางบนพื้นดิน (COG) มีความคุ้มค่ามากกว่า เนื่องจากไม่ต้องลงทุนเพิ่มเติมในโครงสร้างตะแกรงที่ยกสูงจากพื้นดิน ในด้านเศรษฐศาสตร์ วิธีการนี้สามารถลดต้นทุนการผลิตได้ถึง 0.05 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อต้นกล้าหนึ่งต้น โดยใช้ทรัพยากรที่เหลือใช้ในท้องถิ่น (ลังพลาสติกที่ถูกทิ้ง) แทนการนำเข้าภาชนะเพาะชำที่ผลิตขึ้นเฉพาะทาง (root trainers) เมื่อพิจารณาถึงปริมาณกล้าไม้ในระดับล้านต้นที่จำเป็นสำหรับโครงการฟื้นฟูป่าในระดับโลก การลดต้นทุนดังกล่าวสามารถช่วยเพิ่มความเป็นไปได้และความยั่งยืนทางการเงินของโครงการได้อย่างมีนัยสำคัญ อีกทั้งยังเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการและขนย้ายกล้าไม้ในเรือนเพาะ

ผลการศึกษานี้ชี้ให้เห็นว่า การเพาะกล้าไม้ในถุงเพาะกล้าที่จัดเรียงในลังพลาสติกเป็นวิธีการที่มีศักยภาพสูง ทั้งในด้านการเพิ่มคุณภาพของกล้าไม้ อัตราการรอดตายหลังปลูก และความคุ้มค่าด้านเศรษฐศาสตร์ จึงเป็นแนวทางที่เหมาะสมสำหรับการผลิตกล้าไม้เพื่อการฟื้นฟูป่าไม้ในเขตร้อน รวมถึงอาจประยุกต์ใช้ในระบบวนเกษตรและป่าชุมชนได้ในอนาคต

Please read the full paper here (open access):

Chaiklang P., Elliott S., Chairuangsri S., Tiansawat P. (2025). Effects of a low-cost crate-based tree-propagation system on the field performance of framework species when initiating lowland tropical forest restoration. In Trees, Forests and People: https://www.forru.org/library/0000314